بزرگنمایی:

به گزارش تمدن لر به نقل از ایرنا دیار کهن لرستان به عنوان یکی از زیستگاه های نخستین بشر از گذشته های بسیار دور، محل پیدایش تمدن کهن شهرها بوده است که بناهای تاریخی با کارکردهای متفاوت و آثار بر جا مانده در محدوده این استان (فیلی، بختیاری، جنوبی و سرزمین‌های پیرامونی آن) گواه روشنی بر قدمت این سرزمین می باشد.

سرزرمین کهن لرستان با ظرفیت های فراوان طبیعی و جغرافیایی همواره مورد توجه تمدن و حکومت های مختلف قرار گرفته که در این مسیر، آثار، بناهای باستانی و تاریخی بی نظیری متعلق به سه دوره پیش از تاریخ، ایران باستان و اسلامی در این سرزمین به یادگار مانده است و از مهمترین این آثار می توان به بافت های تاریخی به عنوان مرکز اصلی معاشرت های اجتماعی و سبک و شیوه زندگی این مردم اشاره کرد.

از طرفی طبیعت و شرایط جغرافیایی منحصر به فرد این استان باعث گذر اقوام مختلف در لرستان کهن شده که این مراوادت و معاشرت ها نیز بر غنای تاریخی و فرهنگی این سرزمین بی تاثیر نبوده است.

یکی از شهرهای کهن دارای بافت تاریخی قابل توجه در لرستان، خرم آباد است که یکی از شهرها و زیستگاه های کهن بشر به شمار می رود و در دل دشت و دره‌ای تاریخی به همین نام واقع شده است.

خرم‌آباد به عنوان پایتخت حکمرانی اتابکان لر کوچک، والیان لرستان فیلی و مرکز استان لرستان فعلی بوده است و آثار و بناهای تاریخی گران‌بهایی از دوره‌های پیش‌ از تاریخ شامل ساسانیان، سلجوقیان، صفوی و قاجار را چون نگینی در دل خود به یادگار دارد که عمده‌ این آثار و بناها در محدوده یک بافت کهن و بسیار ارزشمند به نام «بافت تاریخی» شهر خرم‌آباد قرار گرفته‌اند.

بافت تاریخی خرم‌آباد به مساحت 5/72 هکتار در مرکز فعلی و در ضلع غربی مجموعه کهن و ارگ تاریخی شهر (قلعه فلک‌الافلاک) واقع شده و دارای هفت محله کهن به نام‌های زیدبن علی (ع) (دَر آغا)، باباطاهر (دَر بُوتار)، پشت بازار (پش بازار)، درب دلاکان (دَر دِلاکی)، باجگیران (باجگیرِو)، پاسنگر و کلیم آباد (محله ی چاغروندها) است.

آثار لایه‌های تاریخی و دوره‌های رشد شهر را از دیدگاه معماری و شهرسازی می توان به چهار دوره شکل‌گیری هسته‌ نخستین شهر، صفویه، حکمرانان قاجار و مربوط به پهلوی اول دسته بندی کرد که از هرکدام آثار معماری با ارزشی به یادگار مانده است.

از آثار دوره شکل‌گیری هسته‌ نخستین شهر می‌توان به آرامگاه امامزاده زیدبن علی (ع) و آرامگاه منصوب به باباطاهر در مراکز محله هایی به همین نام‌ها در درون شهر قدیم، کتیبه تاریخی سنگ نبشته، مناره خرم‌آباد و آرامگاه منصوب به خضر (اتابک لرستان) در اندک فاصله‌ای با شهر قدیم یاد کرد.

همچنین حمام گپ، میدان گپ و خانه منصوری از مهمترین آثار به‌جای مانده از دوره صفویه در شهر خرم‌آباد هستند.

از دوره قاجار آثار و بناهای پرشماری برجای مانده که از مهمترین آن‌ها می توان خانه و حسینیه خورشیدی، خانه جوادی، خانه مرحوم آیت الله سید جواد جزایری (ره)، خانه چنگایی، خانه عصاره، خانه مرحوم آیت‌الله شیخ عبدالرحمن لرستانی (پدر مشروطیت در لرستان)، خانه و عمارت بزرگ میرزا سید رضاخان، خانه چدنی، خانه سیف‌الله خان والی زاده، خانه توکل، خانه کاکاوند، خانه شمعون (کلیمی) و کاروانسرای میرزا سیدرضا را نام برد.

بناهایی همچون خانه فیروزی، خانه موشه جواهری (کلیمی)، خانه رزاز، خانه ابراهیمی، گرمابه قاضی، مسجد توسلی، مسجد موسی ابن جعفر (ع) از جمله آثار برجای مانده از آخرین لایه‌ی معماری ایرانی اسلامی (دوره پهلوی اول) در خرم‌آباد هستند.

بروجرد با سابقه تاریخی حدود یکهزار و 300 ساله یکی از مراکز اصلی شهرنشینی و سکونتگاهی در شمال لرستان محسوب می‌شود و بافت مسکونی و تاریخی بسیار با ارزشی دارد که با دارا بودن 280 هکتار بافت تاریخی منسجم هنوز هم می تواند مقصد مورد انتخاب گردشگرانی باشد که با این زمینه تاریخی آشنایی دارند.

از میان خانه های تاریخی شهر بروجرد می توان به خانه آیت الله بروجردی اشاره کرد، حریم این خانه در سال های اخیر آزادسازی شده است تا مسیر دسترسی به آن آسانتر شود، این خانه ثبت ملی شده و باتوجه به اینکه گردشگری مذهبی نیز علاقه مندان خود را دارد، خانه های تاریخی به این سبک می تواند برای این نوع گردشگری جذاب باشد.

بنا بر گفته کارشناسان، این نوع گردشگری صرفا سفرهای زیارتی نیست، بلکه آشنایی با شخصیت های مذهبی و بازدید از خانه های تاریخی مرتبط با این اشخاص هم در زیرمجموعه گردشگری مذهبی گنجانده می شود که شهرستان بروجرد در این زمینه نیز آیت الله بروجردی را به عنوان یک شخصیت برجسته شیعیان دارد.

در مجموع خانه‌های تاریخی، اصلی‌ترین بخش تشکیل‌دهنده بافت قدیمی بروجرد هستند دقیق نمی‌توان گفت چند خانه تاریخی در بروجرد وجود دارد، زیرا برخی خانه‌ها تفکیک شده و تغییر یافته‌اند، برخی هم هنوز شناسایی نشده‌ و از چشم کارشناسان پنهان مانده‌اند.

بافت تاریخی خرم‌آباد موزه زندگی

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با بیان اینکه بسیاری از بافت‌های تاریخی در ایران پا برجا هستند اما ساکنان، این بافت را به دلایل مختلف خالی کرده اند گفت: نبود زندگی در بافت، دلیل اصلی مرگ این مکان ها است.

عطا حسن پور اظهار داشت: در بافت تاریخی خرم‌آباد نهر ناصری و 2 شعبه از آب گرداب عبور می کرد که قطع آب از کوچه های این بافت تاریخی باعث تبدیل شدن کوچه ها به معبر پیاده رو و سواره رو شد و این درحالی است که اکنون پیچ و خم بسیاری از کوچه های قدیمی خرم‌آباد بر اساس پیچ وخم نهرها بوده است.

وی ادامه داد: لرستان استانی صنعتی نبوده و نیست بنابراین سنتی بودن و بافت های تاریخی می تواند به منبع درآمدی برای ساکنان آن تبدیل شود.

وی با تاکید بر اینکه بافت تاریخی خرم‌آباد یک گنجینه زنده است بیان کرد: تلاش می شود از میان بناهای تاریخی این بافت، خانه و اتاق هایی برای بوم گردی و اقامتگاه در نظر گرفت که در این صورت ساکنان این منطقه استقبال بسیار خوبی از مرمت و احیای خانه های تاریخی خواهند داشت.

حسن پور ادامه داد: مسیر پیاده رو خانه های تاریخی خرم‌آباد تا حمام گپ نیز تشکیل شده و از طرفی تسبیح فروش های این مسیر در رختشور خانه قدیمی خرم‌آباد مستقر شدند.

حسن پور با بیان اینکه هفت غار پیش از تاریخ و هشت منبع آبی ثقلی در خرم‌آباد وجود دارد عنوان کرد: شهری که دارای بستر تاریخی و فرهنگی و جزو هفت شهر برتر گردشگری شناخته شده است ظرفیت عظیمی برای رونق گردشگری می باشد.

ثبت 360 هکتاربافت تاریخی در لرستان

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: 360 هکتار بافت تاریخی در استان ثبت شده که به لحاظ حجم در شهر خرم‌آباد مرکز استان با احتساب محدوده "گرداب سنگی" بیش از 80 هکتار بافت تاریخی قرار دارد.

حسن پور افزود: با توجه به اینکه محدوده بافت های تاریخی در سال 88 مشخص و به استان ابلاغ شده است نیازمند تهیه ضوابط و مستندات جهت حفظ و صیانت از بافت تاریخی شهرها بصورت قانونی هستیم که در راستای مرمت و ساماندهی بافت های تاریخی استان اقدامات خوبی انجام و با مشاور ذی صلاح قرارداد منعقد شده است.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: مطالعات و مرمت بافت تاریخی شهر خرم آباد با 50 درصد پیشرفت فیزیکی و هم اکنون جداره سازی و کف سازی طرح در حال انجام است.

حسن پور با اشاره به ظرفیت 200 خانه تاریخی در قالب بافت تاریخی استان ادامه داد: مراحل مزایده چند بنای تاریخی خرم آباد در حال انجام است و به زودی به سرمایه گذار واگذار خواهند شد که در این راستا خانه "کشفی " نیز جهت بهره برداری پذیرایی به سرمایه گذار واگذار شده است.

وی با بیان اینکه خرم آباد یکی از شهرهای کهن و شامل آثاری از دوره شکل گیری هسته نخستین در دوره صفویه است گفت: در بافت تاریخی بروجرد نیز که به ثبت ملی رسیده است خانه‌های فاخر دارای حمام از دوره قاجار وجود دارد که با این قدمت و معماری خاص و زیبا به منظور ایجاد رغبت در گردشگران برای اقامت نقش موثری دارند.

وی با بیان اینکه با واگذاری این خانه‌ها به بخش خصوصی شاهد رونق صنعت گردشگری در این حوزه خواهیم بود افزود: برخی از خانه‌های تاریخی مانند خانه چوب و خانه نساجی بروجرد هم به عنوان خانه صنعت صنایع‌دستی میراث‌فرهنگی متمایز شده‌اند که خود ظرفیتی برای گردشگری صنعتی محسوب می‌شود.

280 هکتار بافت تاریخی بروجرد نشان دهنده معماری لرستان است

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: 280 هکتار بافت تاریخی منسجم از دوره صفویه تا معاصر در بروجرد وجود دارد که می توان معماری استان را در این مناطق مشاهده کرد.

حسن پور با بیان اینکه مسجد جامع بروجرد کهن‌ترین مسجد غرب کشور است، بیان کرد: مسجد تاریخی امام (ره) از بزرگ‌ترین مساجد کشور محسوب می شود که متاسفانه کمترین اعتبار به آن‌ها تخصیص پیدا می‌کند و در اختلاف بین میراث فرهنگی و اداره اوقاف و امور خیریه قرار گرفته که باید هرچه زودتر رفع شود چون ممکن است با شرایط بحرانی روبرو گردد.

آثار تاریخی متعددی در بافت تاریخ خرم آباد شناسایی شده است

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان نیز گفت: این استان از دیرباز و هزاره های دور تاکنون محل تمدن و بوجود آمدن شهرها بوده که خرم آباد نیز یکی از شهرهای کهن این دیار است و به عنوان پایتخت حکمرانی اتابکان لرکوچک ، والیان لرستان فیلی و مرکز لرستان آثار زیادی از پیش از تاریخ ساسانیان، سلجوقی، صفوی و قاجار در خود جای داده است.

زهرا بهاروند با بیان اینکه بافت تاریخی خرم آباد با مساحتی بالغ بر 80 هکتار در مرکز شهر و ضلع غربی قلعه فلک الافلاک واقع شده است اظهار داشت: این بافت تاریخی شامل آثار زیادی از دوره شکل گیری هسته نخستین است که شامل آرامگاه زیدبن علی و آرامگاه باباطاهر تا حمام گپ در دوره صفویه و بیش از ده ها خانه قاجاری می شود.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه محدوده بافت تاریخی، سال 88 مشخص و به استان ابلاغ شد نیازمند تهیه ضوابط و مستندات جهت حفظ و صیانت از بافت تاریخی شهر بصورت قانونی بودیم که این مهم انجام گرفته و در شورای فنی وزارت مربوطه با حضور مشاور و کارشناسان اداره کل مطرح شده است که پس از برطرف شدن نواقص مطرح شده، به استان ابلاغ می شود.

وی عنوان کرد: سالانه با توجه به اعتبارات ابلاغی، مرمت هایی در خانه های تاریخی موجود در بافت استان صورت می گیرد که می توان به چند فصل مرمت در خانه های آخوند ابو، خورشیدی، جوادی، حیات الغیب، حمام کوچک و کاروانسرای میرزا سیدرضا اشاره کرد که البته تاکنون مرمت به اتمام نرسیده و به محض تخصیص اعتبار، ادامه خواهد یافت.

بهاروند گفت: طبق اصل 123 قانون اساسی قانونی تحت عنوان حمایت از مرمت و احیای بافت های تاریخی فرهنگی و با تایید شورای نگهبان، برای بسیاری از ارگان ها وظایفی قانونی جهت حمایت و حفاظت بافت های تاریخی مصوب شده است.

وی افزود:دستگاه هایی همچون راه و شهرسازی، بنیاد مسکن، برنامه و بودجه خصوصا شهرداری و شوراهای اسلامی شهرها طبق بند 14 این قانون مکلف هستند در تخصیص بودجه عمرانی سالانه شهر، مرمت بافت های تاریخی را در اولویت قرار دهند که انتظار می رود تمامی ارگان های ذکر شده جهت حفظ بافت تاریخی شهر که هویت مردمان سرزمینمان است همراهی کنند تا با مشورت و همفکری کارشناسان میراث فرهنگی بافت احیا شود.

بافت تاریخی خرم‌آباد تک بنا نیست

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان با بیان اینکه بافت تاریخی هویت فرهنگی شهر است اظهار داشت: در برخی موارد بافت تاریخی شهر خرم‌آباد توسط برخی دستگاه های اجرایی به عنوان یک معضل ذکر می شود و تلاش می کنند با ایجاد شکاف بین بافت تاریخی و بقیه بافت شهری مشکلاتی را برای نگهداری این آثار ایجاد کنند.

بهاروند ادامه داد: بافت های تاریخی نیازمند پیگیری و تامین اعتبار هستند و باید زیرساخت های لازم در این مناطق ایجاد شود همچنین بافت تاریخی شهر خرم‌آباد را نباید به عنوان بافتی در حال تخریب نگاه کرد بلکه باید برای حفظ و بهره برداری از آن تلاش شود.

وی یادآور شد: میراث فرهنگی هیچ گونه مشکلی برای ساماندهی بافت های تاریخی ندارد و حتی خانه های تخریب شده هیچگونه محدودیتی برای بازسازی ندارند و با توجه به اینکه معضلات اجتماعی و شهری بافت تاریخی به کل جامعه صدمه می زند باید با حفظ شاخص ها، ساماندهی شایسته ای برای این بافت ها انجام شود.

وی با بیان اینکه بافت تاریخی خرم‌آباد بصورت تک بنا نیست تصریح کرد: بافت تاریخی شامل کوچه ها، خانه ها و تمام اجزای دیگر آن است و تخریب هر جزیی تمام بافت تاریخی را دچار نقص و صدمه می کند.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: این اداره کل در حد اعتبارات مرمت هایی انجام داده است و یگان حفاظت نیز با ظرفیت موجود برای حفظ این بافت ها تلاش می کند اما بازهم تخریب هایی در این بافت صورت می گیرد.

طرح تهیه ضوابط اختصاصی بافت تاریخی خرم آباد تدوین شده است

مسوول حرایم بافت های تاریخی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان نیز گفت: طرح و ضوابط اختصاصی بافت تاریخی خرم آباد تهیه و با لحاظ موارد مورد نظر به تهران ارسال شده که در مراحل تصویب نهایی قرار گرفته است.

علی صفایی با بیان اینکه در این طرح ضوابط ارتفاعی، جداره سازی و فضای بافت تاریخی مطالعه می شود افزود:در صورت انجام مرمت بافت تاریخی، بحث تعریض معابر، قوانین و مقرارت کلی تعریض نیز تعریف می شود.

وی اظهار داشت: بر اساس قرارداد اولیه، طرح مرمت بافت تاریخی خرم آبادتاکنون 70 درصد پیشرفت فیزیکی داشته و مرمت هایی در خانه خورشیدی، حمام کوچک، خانه حیات الغیب و آخوند ابو انجام شده است.

بزرگترین چالش بافت های تاریخی لرستان تعریف صحیح از بافت است

مسوول حرایم بافت های تاریخی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: تعریف محورهای گردشگری در بافت یکی از ظرفیت های جذب گردشگر در شهرهای خرم آباد و بروجرد است همچنین بافت های روستایی استان نیز پتانسیل های بزرگی برای بوم گردی استان به شمار می روند.

صفایی با تاکید بر ضرورت مرمت و احیای بافت های تاریخی لرستان اظهار داشت: ضوابط تخصصی مرمت بناهای تاریخی تدوین شده و به زودی به شهرداری و ارگان های ذیربط ارایه می شود و با وجودی که استقبال برای مرمت و نگهداری بافت های مالکان در بروجرد بسیار زیاد است اما در بافت تاریخی خرم آباد اعتماد مالکان برای مشارکت در طرح ها جلب نشده است.

وی همچنین گفت: بافت تاریخی در دستگاه های اجرایی مختلف تعریف های متفاوت دارد به نحوی که حتی به عنوان بافت نارکارآمد در راه و شهرسازی نیز یاد می شود در صورتی که در بحث شهرسازی و مرمت شهری تعریف دارد و باید زنده باشد.

وی با بیان اینکه ارگان های مختلف بر اساس وظایف داخلی نسبت به تعریف بافت ها اقدام می کنند افزود: متولی بافت های تاریخی لرستان مشخص نیست و هر دستگاهی به نحوی خود را متولی این بافت ها می داند.

صفایی عنوان کرد: عدم ارایه امکانات به اهالی بافت های تاریخی به ویژه در خرم آباد و از طرفی عدم معرفی بافت تاریخی و آگاه سازی مردم از اهمیت این مکان ها، باعث فرسودگی کالبدی آنها شده که این امر ناشی از عدم توجه ارگان های شهری به این مناطق است.

وی افزود: عدم توجه به این بافت ها باعث ایجاد حاشیه نشینی و عدم تمایل مالکان در سرمایه گذاری این بخش، باعث فرسودگی این بخش شده به نحوی که عدم رغبت سرمایه گذار در بافت های تاریخی از دیگر چالش های این بافت ها است و از طرفی برخی مدیران شهری نیز هنوز نحوه برخورد با بافت تاریخی را درک نکرده اند.

پیش از این در اخبار360 هکتاربافت تاریخی در لرستان ثبت شده است ،280 هکتار بافت تاریخی در بروجرد وجود دارد، مرمت بافت تاریخی خرم آباد 50 درصد پیشرفت داردبه ظرفیت بافت های تاریخی لرستان توسط خبرگزاری جمهوری اسلامی مرکز لرستان پرداخته شده است.